Zbiór często zadawanych pytań i odpowiedzi dotyczących prawnych aspektów kontroli przestrzegania uchwał antysmogowych

Kontrola przestrzegania i stosowania prawa ochrony środowiska przez wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), w stosunku do osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami, została unormowana w art. 379 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska (p.o.ś.). Należy podkreślić, że wskazane uprawnienie do przeprowadzenia kontroli nie odnosi się tylko do właściwości przewiedzionej przepisami p.o.ś. ale i właściwości określonej przez inne przepisy dotyczące ochrony środowiska. Nie ulega wątpliwości, że przez zwrot „przepisy ochrony środowiska” należy rozumieć wszelkie przepisy dotyczące ochrony środowiska, w związku z tym, kontrola będzie również dotyczyć tzw. uchwał antysmogowych.

Podmiotem sprawującym kontrolę przestrzegania przepisów uchwały antysmogowej w stosunku do osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), jednak w praktyce funkcje kontrolne, wykonują upoważnione przez niego podmioty w postaci funkcjonariuszy straży gminnej oraz podlegli mu pracownicy urzędu gminy. W gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent miasta), straż nosi nazwę "straż miejska".

Prowadzący kontrolę jest uprawniony do:

• wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem na teren nieruchomości, obiektu lub ich części w godzinach od 6 do 22;
• przeprowadzenia badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych;
• żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego;
• żądania okazania dokumentów z problematyką kontroli.

i udostępnienia wszelkich danych mających związekPodkreślić trzeba, że kontrola u osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, może być niezapowiedziana. Kontrolujący ma prawo podejmować wszelkie czynności niezbędne do ustalenia stanu rzeczywistego – stanowi to podstawę do pobrania próbek popiołu z paleniska lub próbek paliwa. Kontrolujący ma także możliwość wezwania i przesłuchania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego.
Kontrolowana osoba obowiązana jest umożliwić przeprowadzanie kontroli, a w szczególności dokonanie czynności, które zostały opisane powyżej. Utrudnianie przeprowadzenia kontroli, stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 225 § 1 kodeksu karnego).
W związku z tym, karalna jest odmowa wpuszczenia na teren posesji, jak również wszelkie utrudnianie podejmowania czynności kontrolnych m.in. odmowa dopuszczenia do paleniska, utrudnianie pobrania próbki, odmowa wydania dokumentów lub podania wymaganych informacji, a także odwracanie uwagi kontrolującego i czyszczenie paleniska. Kontrolowanego należy powiadomić o sankcji karnej a jeżeli nadal będzie utrudniał prowadzenie kontroli, wówczas należy na miejsce zdarzenia wezwać Policję. Na zakończenie czynności kontrolnych w gospodarstwie domowym, kontrolujący sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kontrolowanej osobie fizycznej. Protokół podpisują kontrolujący oraz kontrolowana osoba fizyczna, która może wnieść do protokołu zastrzeżenia i uwagi wraz z uzasadnieniem. W razie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowaną osobę fizyczną, kontrolujący umieszcza o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może, w terminie 7 dni, przedstawić swoje stanowisko na piśmie wójtowi (burmistrzowi lub prezydentowi miasta).

Tak, Policja może przeprowadzać kontrole przestrzegania tzw. uchwał antysmogowych. Zgodnie przepisami ustawy o Policji, do jej podstawowych zadań należą wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców. Naruszenie tzw. uchwały antysmogowej stanowi wykroczenie, o którym mowa w art. 334 p.o.ś. (Kto nie przestrzega ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku województwa przyjętej na podstawie art. 96, podlega karze grzywny.).
Stąd Policja jest uprawniona do przeprowadzenia kontroli, jeśli działa w celu wykrycia tego wykroczenia lub ścigania sprawców.
Należy podkreślić, że Policja może przeprowadzić kontrolę dopiero, gdy istnieje podejrzenie (a tym bardziej pewność), że dochodzi do naruszenia tzw. uchwał antysmogowych. Wobec braku jakichkolwiek podejrzeń, że popełniono takie wykroczenie, Policja nie ma kompetencji do przeprowadzenia kontroli. Reaguje ona bowiem na stosowne zawiadomienia lub spostrzeżone wykroczenia.
Należy pamiętać, że kompetencje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz Policji nie wykluczają się i są od siebie niezależne – fakt, że w danej gminie wójt (burmistrz, prezydent miasta) aktywnie przeprowadza kontrole nie wyłącza kompetencji Policji, która w zakresie swoich własnych kompetencji również winna przeprowadzać stosowną kontrolę.

W związku z tym, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie jest właściwy w zakresie przeprowadzania kontroli przestrzegania przepisów tzw. uchwał antysmogowych w stosunku do przedsiębiorców, należy rozróżnić kiedy mamy do czynienia z przedsiębiorcą, a kiedy z osobą fizyczną niebędącą przedsiębiorcą. Definicja przedsiębiorcy znajduje się w wielu aktach prawnych, jednakże kluczowe znaczenie w kontekście możliwości przeprowadzania kontroli ma ta przewidziana w ustawie - Prawo przedsiębiorców. Zgodnie z jej przepisami, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Działalnością gospodarczą jest natomiast zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Nie jest nią działalność podejmowana sporadycznie, spontanicznie, mająca charakter przypadkowy. Działalnością gospodarczą nie będzie również działalność nienastawiona na zysk.
Działalnością gospodarczą nie jest (a więc osoba ją wykonująca nie jest przedsiębiorcą i może być kontrolowana przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta), następująca działalność zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy - Prawo przedsiębiorców:

1. 1) działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
2. 2) działalność agroturystyczna, czyli wynajmowanie przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów;
3. 3) wyrób wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego;
4. 4) działalność rolników w zakresie sprzedaży domowych przetworów.

Naruszenie przepisów uchwały antysmogowej stanowi wykroczenie sankcjonowane karą grzywny. Zgodnie z treścią art. 334 p.o.ś. kto nie przestrzega ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku województwa przyjętej na podstawie art. 96, podlega karze grzywny. Kwota kary grzywny jest określona na podstawie przepisów kodeksu wykroczeń i jej wysokość może wynieść od 20 do 5000 zł. Od dnia 1 listopada 2018 roku straż gminna może nakładać grzywnę za to wykroczenie w drodze mandatu karnego. Warto podkreślić, że urzędnik prowadzący kontrolę z upoważnienia wójta, w odróżnieniu od straży gminnej, nie może nałożyć mandatu karnego, jednak dopuszczalne jest skierowanie wniosku o ukaranie do właściwego sądu. Środki z mandatu wystawionego przez straż gminną zasilają budżet gminy.

Niezależnie od kompetencji kontrolnych w zakresie przestrzegania przepisów uchwały antysmogowej, wójtowi (burmistrzowi lub prezydentowi miasta), przysługują kompetencje nadzorcze w stosunku do osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 363 ust. 1 p.o.ś., wójt (burmistrz lub prezydent miasta) może w drodze decyzji nakazać osobie fizycznej, której działanie negatywnie oddziałuje na środowisko, wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia, a także nakazać przywrócenie środowiska do stanu właściwego. Komentowany przepis stwarza dodatkowy instrument odpowiedzialności administracyjnej, który można wykorzystać w stosunku do osób uporczywie naruszających przepisy uchwały antysmogowej, poprzez nałożenie obowiązku podjęcia określonych czynności. Organ wydający decyzję musi jednak precyzyjnie ustalić stan określony w hipotezie jako „negatywne oddziaływanie na środowisko”. Uporczywym naruszeniem przepisów uchwały antysmogowej może być sytuacja, w której pomimo nałożenia mandatu karnego po przeprowadzeniu odbytej kontroli w gospodarstwie domowym, ukarana osoba w dalszym ciągu eksploatuje instalację powodując negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi i na środowisko. Przykładem czynności określonej w nałożonej przez organ decyzji, może być np. obowiązek wymiany źródła ciepła lub zamontowanie filtra na komin.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 o odpadach (dalej: u.o.), odpady objęte są obowiązkiem selektywnego zbierania. W związku z tym każda gmina uchwalająca na swoim terytorium regulamin, ma obowiązek określić w szczegółowy sposób zasady prowadzenia selektywnego zbierania i odbierania lub przyjmowania przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych lub zapewnić przyjmowanie ich w inny sposób. Ustawodawca zdefiniował pojęcie odpadów zielonych, przez które rozumie się: odpady komunalne stanowiące części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków i cmentarzy, a także z targowisk, z wyłączeniem odpadów z czyszczenia ulic i placów. W związku z powyższym, na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prawa, niedopuszczalne jest spalanie zgromadzonych pozostałości roślinnych poza przeznaczonymi to tego instalacjami i urządzeniami.